Aggregeren - hoe doe je dat?

In de gebruiksvoorwaarden van de NDFF wordt gesproken over het aggregeren van data op het niveau van 1 x 1 kilometer. Als je een kaart van de gegevens uit de NDFF wilt publiceren in een publiek rapport of op een website, moet je aggregeren. Maar wat is aggregeren eigenlijk en hoe doe je dat?

Wat is aggregeren?
Letterlijk betekent aggregeren samenvoegen. In de meeste gevallen gaat het om 'samenvoegen op een hoger niveau'. Bij de NDFF is dat hogere niveau meestal een kilometerhok, maar je kunt ook aggregeren door niet de specifieke soorten te tonen, maar ze te groeperen op bijvoorbeeld soortgroep.

Dit artikel gaat over het aggregeren van natuurgegevens op een hoger schaalniveau, waarbij je de punten van de waarnemingen samenvoegt binnen het betreffende kilometerhok. Deze manier van aggregeren wordt ook wel vervagen genoemd.

Waarom is het nodig?
De natuurdata uit de NDFF geeft op een zo nauwkeurig mogelijke manier weer waar de leefgebieden van soorten liggen. Als je natuurdata op hoge nauwkeurigheid in een rapport zet, kan dat een risico vormen voor kwetsbare leefgebieden van soorten. Je geeft op een kaart details over de locatie van de leefgebieden van kwetsbare soorten en dat mag niet. Waarnemers die op basis van deze kaart het veld in gaan kunnen dan onbedoeld een kwetsbaar habitat verstoren of zelfs beschadigen. Om verstoring van kwetsbare leefgebieden van soorten te voorkomen, moet iedereen zich houden aan de NDFF voorwaarden, waarvan aggregeren dus een hele belangrijke is.

Wat heb je nodig?
Om dit stappenplan uit te voeren heb je basis GIS kennis nodig (in dit voorbeeld gebruiken we Qgis maar het kan natuurlijk ook in ArcGIS Pro). Verder natuurlijk je export uit de NDFF en een GIS bestand wat je gebruikt als grid voor het aggregeren op een niveau van 1 x 1 kilometer (de 'kilometerhokken'). Om je op weg te helpen staat onderaan dit artikel een gezipte shape van alle kilometerhokken van Nederland. Je kunt natuurlijk ook atlasblokken / uurhokken gebruiken (5 x 5 kilometer) of 10 kilometerhokken, voor zeer kwetsbare soorten. Om een idee te krijgen welke aggregatie je het beste kunt gebruiken kun je de Lijst Kwetsbare Soorten erbij pakken.

Alle waarnemingen in de NDFF zijn vlakken. Dat maakt het lastig om de data te aggregeren. Je kunt elk vlak omzetten naar zwaartepunten en elk zwaartepunt toekennen aan het betreffende kilometerhok. Bedenk daarbij wel dat dit niet de beste manier is. De beste manier, vlakken op basis van hun oppervlak toekennen aan een grid, is alleen behoorlijk ingewikkeld, lees hierover meer in dit artikel.

In onderstaand voorbeeld gebruiken we een export van de egels in de gemeente Utrecht tussen 2004 en 2014. Waarom van tien jaar geleden? Om een goed voorbeeld te geven moeten we een plaatje laten zien van ongeaggregeerde data. Om te zorgen dat de kaart geen probleem voor de soort oplevert, gebruiken we met opzet oude data. 

Schermopname uit NDFF Uitvoerportaal; Egels in gemeente Utrecht tussen 2004 en 2014.

Stappenplan aggregeren 1x1 km

1. Pak het gezipte bestand uit (de NDFF export in shape-formaat) in een map op je computer.
2. Open Qgis en voeg dit bestand toe aan je kaartvenster (Kaartlagen - Laag toevoegen - Vector laag toevoegen - klik op de drie puntjes voor bron) en kies je bestand (selecteer het .shp bestand uit je export).
3. Genereer nu de zwaartepunten van de vlakken van de waarnemingen. Terwijl je de kaartlaag in de linkerkolom in Qgis geselecteerd hebt, kies je uit het Menu: Vector - Geometrie-gereedschappen - Centroides. Standaard maak je nu een tijdelijke laag. Kies uitvoeren voor het genereren van de centroides. Je hebt nu de waarnemingen van Egels omgezet naar een puntenlaag met de zwaartepunten van de vlakken. Dit hoeft overigens niet het middelpunt van het vlak te zijn.
4. Voeg de kilometerhokken laag toe aan je project op dezelfde manier als in stap 2.
5. Voor het overzicht maak je nu een nieuwe kaartlaag van alle kilometerhokken waar de zwaartepunten voorkomen. De kilometerhokken die je niet nodig hebt kunnen er namelijk uit want hierop staan geen zwaartepunten.
   Kies hiervoor Vector - Onderzoeks gereedschap - Selecteren op plaats. Selecteer 'objecten selecteren uit [kmhokken] en vink 'intersect' aan. Door objecten te vergelijken van [centroides]. Kies Uitvoeren. De kilometerhokken die je nodig hebt staan nu geselecteerd, je gaat deze selectie opslaan. Klik hiertoe met rechtermuisknop op kmhok en kies Exporteren - Objecten opslaan als. Vink 'alleen geselecteerde objecten' aan en kies een bestandsnaam, bijvoorbeeld 'egels_utrecht_km'. Je hebt nu een laag met alle kilometerhokken waarin egels in voorkomen.
6. Let op de volgorde van alle kaartlagen, zet de punten bovenaan, dan eventueel lijnen in je project en dan de vlakken. Als je dat hebt gedaan ziet je project er nu ongeveer zo uit:
   
   
   Tussenstand in Qgis: grijs = export uit NDFF, geel = zwaartepunten, roze = selectie kmhokken.
   
   
7. We gaan beginnen met het eigenlijke werk, het aggregeren zelf.
   Je gaat nu de stippen toekennen aan een kilometerhok: Kies Vector - Datamanagement gereedschap - Koppel attributen op basis van plaats. Kies samenvoegen met objecten in [egels_utrecht_km], vink 'intersect' aan, in vergelijking met [centroides]. Je krijg nu een samengevoegde laag met de vlakken van de kmhokken en de attributen van je export uit de NDFF. Gefeliciteerd, je hebt geaggregeerd!
8. Voor het weergeven van het aantal waarnemingen per kilometerhok heb je nog een extra kolom nodig. Kies Vector - Analyse gereedschap - punten in polygonen tellen. Kies Polygonen [samengevoegde laag] en bij Punten [Centroides]. Eventueel kun je de naam van dit veld met het aantal nog aanpassen, standaard is 'Numpoints'. Kies vervolgens voor Uitvoeren. Je hebt nu een tijdelijke laag met de naam 'Aantal' met de kmhokken als vlak, de attributen van de NDFF export en met een kolom 'numpoints' met het aantal punten per hok.
   
   Let op: vergeet niet om deze tijdelijke laag op te slaan, want dit is het resulaat van aggregeren met het aantal waarnemingen per kilometerhok. Klik met de rechtermuisknop op deze kaartlaag en kies voor “permanent maken’. Sla deze kaartlaag op met een naam en bestandslocatie naar keuze.
   
   
9. Je wilt dit natuurlijk ook fraai weergeven op kaart, we werken nog even verder aan de symbologie. Dubbelklik in de linkerkolom in Qgis op de laag Aantal en kies links 'Symbologie'. Klik bovenaan op 'enkel symbool' en wijzig dit naar 'Gradueel'. Kies bij 'Waarde' voor het veld [Numpoints]. Kies een kleurverloop (bijvoorbeeld 'Greens') en klik 'Classificeren'. Klik Ok.
10. Je hebt nu een mooi kaartje wat de verspreiding van de Egels mooi weergeeft én waar ze het meest voorkomen zonder kwetsbare data te publiceren.
    

Je kunt de kaart opmaken zoals jij dat wilt, met een legenda, schaalaanduiding en transparante hokken. Leon Herrenauw, een student die met een recentere dataset werkte van egels uit de NDFF, maakte de onderstaande kaart.